Türkiye’nin (o zamanlar Osmanlı devleti) ilk bilinen Esperantistleri Selanik’te Michel A. Arama, İstanbul’da S. Kedami (1901), Aydın’da Mehmed Cevdet Bey, Giresun’da A. Khatenessian olarak nakledilir. Solon Orfanidis ve Kakobo Gueron 1909 Aralık ayında Esperanto grupları oluşturdu ve 1910’da T. E-Asocio isimli Esperanto grubu 10 üye ile birlikte kuruldu. Ayrıca İzmir’de de başka bir grup kuruldu. Aynı zamanlarda Johano Sapuncoğlu ve Sıdkı Efendi’nin yürüttüğü küçük bir hareket de mevcuttu.
Esperanto hareketinde Türkiye’de oluşan ilk kaydadeğer canlanma 1913-1925 yılları arasında İstanbul’da yaşayan Anakreon Stamatiadis önderliğinde yürütülmüştür. Stamatiadis 1920’de İstanbul’da bir Esperanto cemiyeti kurmuş ve burada 1921’den 1924’e kadar Esperanto dilinde gazete yayımlamıştır. Bu cemiyet Pera’da Sakız Ağaç Sok. Ağa Cami No:8 adresinde bulunmaktaydı. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, bu cemiyetin logosundaki harflerin Türk harflerine çevrilmesi koşuluyla faaliyetlerinin devamına izin vermekle birlikte, İstanbul Belediye Meclisi’nin derneğin faaliyetlerine izin vermemesi sonucunda 25 Nisan 1927’de resmi izinle Türk Esperanto Derneği (TEA) kuruldu ancak bu dernek uzun süre faaliyette kalamadı.
Türkiye’de ikinci bir Esperanto hareketi 1970’li yıllarda Emekli Albay Hayrettin Dural öncülüğünde ortaya çıktı. İstanbul’da Türkiye Esperanto Derneği adında bir dernek kurup bu derneğe başkanlık yapan Hayrettin Dural, ücretsiz Esperanto kursları verdi, Kadıköy’de Esperanto sergisi düzenledi, dernekte Esperanto ile ilgili 10 derslik bir kitap yayınladı, Esperanto-Türkçe Büyük Sözlük adındaki sözlüğünü hazırlamaya çalıştı ancak bitiremedi, “Dünya Dili Esperanto” adında bir kitap yazıp yayımladı. Ancak Hayrettin Dural’ın ölümünün ardından dernek işlevini yitirdi.
2000 yılında Hayrettin Dural kurduğu derneği Enver Yalçın’a devretti ancak dernek 2003’te kapandı. Artık sadece bir grup bağımsız esperantist var Türkiye. Bir çok eski esperantist Esperanto’ya olan ilgilerini kaybetmiş olmalarına rağmen 2014 yılından sonra yeni esperantist’lerin sayısında bir artış ve bazı yeni çabalar izlenmektedir. Örneğin Stano Marĉek’in 40’tan fazla dile çevrilen eğitim kitabı “Esperanto per Rekta Metodo” Türkçe’ye çevrildi. İlk defa olarak Türkiye’den Esperanto dünyasına bir kitap hazırlanıp yayınlandı : iki dilli (Türkçe ve Esperanto) “Nazım Hikmet Esperanto Antolojisi”. 2016’nın başından itibaren “Turka Stelo” adında elektronik formatta bir dergi her ay tüm dünyadaki aboneleri ile buluşuyor. MONA yani Ortadoğu ve Kuzey Afrika grubunda olan Türkiye dört kere Esperanto buluşmaları organize etmiştir, sonuncusu da 2016 Nisan başında Ürgüp’te gerçekleştirilmiştir. Lernu ve Zagreba Metodo web sayfaları ile bazı broşürler ve Amikumu uygulaması Türkçe’ye çevrilmiş ve Türkçe dilinde kullanılabiliyor. Bu web sayfası ayağa kaldırılmış, sürekli olarak bazı Esperanto tanıtımları yapılmakta, ve her sene bazı Esperanto kursları verilmektedir.
Bugün bir değil hatta iki dernek (UEA’ya bağlı Esperanto Derneği ile TEJO’ya bağlı Esperanto Gençlik Derneği) kurma talebi ve niyeti olsa da, bu derneği kuracak ve zaman ayırabilecek kişilerin azlığı, derneğe üye olmak ve aidat ödemek isteyecek yeterli esperantist sayısından emin olunmaması, ayrıca Türkiyedeki dernekler yasasının katı kurallarından ve de maddi olanaksızlıklardan dolayı bu konuda karar verme sğreci sürekli olarak daha ileri bir tarihe itilmektedir.
Estas rakontata, ke la unuaj Esperantistoj en Turkujo (tiam la Osmana ŝtato) estis Michel A.Arama en Tesaloniko, S.Kedami (1901) en Istanbulo, Mehmed Cevdet Bey en Aydin urbo, A.Khatenessian en Giresun urbo. Solon Orfanidis kaj Kakobo Gueron en decembro 1909 formis Esperanto-grupojn kaj en la jaro 1910 ili kreis la T.E-Ascocion kun grupo de 10 esperantistoj. Estis ankaŭ alia malgranda Esperanto movado, kiun gvidis Johano Sapuncuoğlu kaj Sidki Efendi.
La unua menciinda vigligo en la Esperanto movado okazis inter la jaroj 1913 kaj 1925 sub la gvidado de Anakreon Stamatiadis en Istanbulo. Stamatiadis en 1920 formis Esperanto societon en Istanbulo kaj eldonis gazeton en Esperanto lingvo inter la jaroj 1921 kaj 1924. Tiu societo troviĝis ĉe adreso Sakız Agac strato, Aga Cami 9, Pera. La registaro de la nova Turka Respubliko unue provis fermi la asocion pro la strangaj literoj en la logo de la asocio, sed poste permesis la daŭrigon de ĝi per la ŝanĝo de tiuj literoj. Tamen la istanbula municipalo malpermesis la funkciadon de tiu asocio, do poste en la 25-a de aprilo 1927 kun oficiala permeso, TEA aŭ Turka Esperanto Asocio estis fondita sed ĉi tiu asocio ne sukcesis funkcii dum longa tempo.
En Turkujo la dua Esperanto movado ekaperis en la 1970-aj jaroj kun la iniciato de pensiulo kolonelo Hayrettin Dural. Li formis asocion nomita “Turkiye Esperanto Dernegi” (Turka Esperanto Asocio) kaj gvidis lin, organizis senpagajn Esperanto-kursojn, en Kadikoy distrikto li organizis Esperanto ekspozicion, li verkis kurso libron pri Esperanto kun 10 lecionoj, kaj provis prepari sian vortaron “Esperanto-Turka Granda Vortaro” sed ne sukcesis fini ĝin. Li verkis kaj eldonis libron nomita “Dunya Dili Esperanto” (Monda Lingvo Esperanto). Sed post la morto de Hayrettin Dural la asocio perdis sian funkcion.
La asocio kiun Hayrettin Dural kreis sed liveris al Enver Yalcın en la jaro 2000, fermiĝis en la jaro 2003. Nuntempe ekzistas nur grupo de individuaj esperantistoj en Turkujo. Kelkaj malnovaj esperantistoj jam perdis siajn interesojn al Esperanto tamen ekde la jaro 2014 la nombro de novaj esperantistoj iomete kreskis kaj oni observas kelkajn novajn klopodojn. Ekzemple, la lernolibro de Stano Marĉek “Esperanto per Rekta Metodo” tradukita al pli ol 40 lingvoj estis tradukita al la turka lingvo. Por la unua fojo libro estis eldonita por Esperantujo el Turkujo, la du lingva (turka kaj Esperanto) libro : “Nazım Hikmet Poezia Antologio”. Ekde la komenco de 2016, monata revueto en elektronika formo nomita “Turka Stelo” estas liverata al ĝiaj abonantoj tra la tuta mondo. Turkujo apartenas al MONA (Mezorienta kaj Nordafrika) grupo, kaj ĝis nun kvar kunvenoj estis organizitaj en Turkujo kaj la lasta en Urgup urbeto en Kapadokio en la komence de aprilo 2016. Lernu kaj Zagreba Metodo retejoj, kelkaj broŝuroj kaj la Amikumu aplikaĵo estis tradukitaj kaj nun estas uzeblaj en turka lingvo. Ĉi tiu retejo estis kreita, kelkaj prezentadoj pri Esperanto estas daŭre organizataj kaj kelkaj Esperanto kursoj okazas ĉiu jare.
Nuntempe kvankam estas la instigo kaj intenco krei ne nur unu sed du asocioj (Esperanto Asocio ligita al UEA kaj Junulara Esperanto Asocio ligita al TEJO), la malgranda nombropro de tiuj, kiuj kreos kaj estros la asociojn pro manko de tempo, la necerta nombro de esperantistioj, kiuj membriĝos kaj pagos la jaran kotizon por financi la asociojn, plue la striktaj kondicoj kaj reguloj fondi asociojn en Turkujo kaj pro la financa neebleco, la decido estas daŭre forpuŝata al pli postaj tagoj.
* Kaynak/Fonto: Enciklopedio de Esperanto (1933) L.Kökény V.Bleier
ESPERANTO TÜRKİYE 
Rahmetli babam Hayrettin Dural’ın vasiyetini yerine getirerek, Esperanto Türkçe Büyük Sözlük’ü elimden geldiğince tamamladı. Gece Kitaplığı tarafından basıldı. Büyük kitapçılarda satışa sunuldu. Ruhu şad olsun.
https://www.idefix.com/Kitap/Esperanto-Turkce-Sozluk/Egitim-Basvuru/Sozluk/urunno=0001833919001
ŜatiŜati
vi bv. ne lacighi
ŜatiŜati